نظام پدافند غیرعامل ( قسمت اول )
فهرست
فصل1- کليات
1- مقدمه
2- اهداف
3- منظور
4- تعاريف
5- محدوده کاربرد
6- بازنگري
فصل2- دستورات اجرايي
1- فرایندهایی کاری کارگروه های كميته اصلي پدافند غيرعامل
2- فرایندهایی کاری کارگروه های تخصصی كميته های فرعی پدافند غيرعامل
فصل3- دستورات هماهنگی
نظام پدافند غيرعامل در وزارت علوم
این که دولت به پدافند غیر عامل اهمیت بدهد و وزرا و مسئولین دولتی به آن اهتمام کنند تذکر داده ایم و نظرات رهبری به دولت و آن ستاد ابلاغ شده است. امروز پدافند غیرعامل برای ما مهم است. بخش هایی دارند انجام می دهند، اما در عین حال باز بایستی کار کرد، تلاش کرد و این امکانات را در اختیار پدافند غیرعامل قرار بدهید.
مقام معظم رهبري
فصل 1: کليات
1- مقدمه:
وقوع بحران هاي ناشي از بلاياي طبيعي مهلک از يک طرف و پيچيده تر شدن جنگ‌ها و بكارگيري علوم و فن‌آوري در جنگ‌هاي نوين، چهره متفاوتي از پدافند غير عامل را ايجاب کرده است. امروز مردم براي ادامه زندگي نيازمند خدمات متفاوتي هستند، احتياج به محيط آرام و قابل سكونت درون شهرها دارند و بايد ايمني و آسايش كافي داشته باشند.
درحال حاضر عمده‌ترين هدف پدافند غيرعامل، ايمن سازي و كاهش آسيبپذيري زيرساخت‌هاي مورد نياز است تا بتدريج شرايطي را براي امنيت ايجاد نمايد. اين‌گونه اقدامات در اكثر كشورهاي دنيا انجام شده است و يا درحال اقدام است. اين اقدامات اگر با برنامه ريزي و هماهنگی انجام شود، به طور خودکار بسياري از زير ساخت‌هايي كه ايجاد مي‌شود، در ذات خود ايمني لازم را بدست خواهند آورد. براي اصلاح زيرساخت‌هاي فعلي هم مي‌توان با ارائه راهكارهايي مثل مهندسي مجدد آنها را مستحكم كرد.
لذا وزارت علوم نيز هم از ابعاد کمک به کشور در شرايط بحران با استفاده از اقدامات آموزشي و پژوهشي پيشگيرانه براي آحاد جامعه در سطح کشور و هم از بعد برنامه ريزي براي دستیابی به کمترين آسيب پذيري داخلي ممکن در شرايط حاد به اين مهم مي پردازد.
2- اهداف:
ايجاد ساختاري مناسب و تشريح چگونگي پشتيباني انجام فعاليت‌هاي مربوط به پدافندغيرعامل در ستاد وزارت علوم، دانشگاه‌ها و مراكز علمي و پژوهشي تابعه و وابسته در سطح كشور هدف اصلي مي باشد که اهداف فرعي زير را پوشش مي دهد:
· ايمن سازي مراکز حياتي، حساس و مهم.
· توسعه کمي و کيفي نيروي انساني متخصص.
· ارتقاء قابليت بقاء و حفظ کشور در شرايط بحران.
· افزايش آستانه مقاومت ملي و تقويت مولفه هاي مقاومت در مقابل تهديدات.
· فرهنگ سازي و ايجاد باور در مورد تاثير پدافندغيرعامل در کاهش آسيب پذيري.
· کسب امنيت پايدار در توسعه و پايدار سازي زيرساخت هاي حياتي.
· تحقيق و پژوهش، توليد علم و فناوري و فرهنگ سازي و تبديل آن به معارف عمومي.
· کمک به تکميل چرخه دفاعي کشور و تعامل مثبت با دفاع عامل و پدافندغيرعامل.
· کاهش آسيب پذيري ها و نمايان نمودن اقتدار ملي ناشي از آن به عنوان يکي از مولفه هاي بازدارندگي.
· به حداقل رسانيدن تاثير بحران ها و تهديدات دشمن بر زيرساخت هاي حياتي، حساس و مهم.
· توسعه کمي و کيفي ظرفيت و توان اجرايي پدافند غير عامل در بدنه کشور (مشاوره و اجرا).
3- منظور:
به منظور ایفای موثر نقش وزارت علوم به عنوان بخشی از بدنه دولت در حوزه پدافند غیرعامل وبا توجه به موارد زیر این نظام ارائه می شود.
· برآورد تهديدات نظامي و بحران ناشي از بلاياي طبيعي
· شناسايي آسيب‌پذيري‌هاي ناشي از تهديدات دشمن وهرگونه بحران درحوزه هاي علمي، فرهنگي و فناوري
· شناسايي مراكز حياتي، حساس و مهم دانشگاه‌ها، مراكز علمي و تحقيقاتي
· تقليل و كاهش آسيبپذيري و صدمات بر نيروي انساني، تجهيزات، تاسيسات در حوزه‌هاي تابعه
· حفظ سرمايه‌هاي ملي در كشور
· افزايش آستانه مقاومت مردمي
· اداره امور مرتبط با بحران به صورت خود اتكا در شرايط بحران و تهاجم سخت و نرم به كشور
4- تعاريف:
بحران:
بحران، يك حادثه، واقعه و يا جرياني است كه رخ داده و سيستم را از كاركرد منظم خود باز مي دارد. يعني حركت منظم سازمان، مجموعه، شهر يا امثالهم را از كار مي اندازد يا فلج مي كند و يا باعث تأخير در روند اجراي فعاليت ها، مأموريت ها و اهداف سيستم مي شود.
به عبارتی دیگر؛ بحران، بروز ناگهاني نيرو يا مجموعه‌اي از نيروهاي مخالف و غيرقابل پيش بيني است كه بنياد و محوريت يك حركت هدفمند را تحت تأثير مخرب خود قرار مي‌دهد و در صورت عبور نكردن از آن، صدمات جبران ناپذيري به اساس حركت منطقي و روند جامعه وارد مي آورد.
مديريت بحران:
مديريت بحران علمي كاربردي است كه به وسيله مشاهده نظام مند بحران‌ها و تجزيه و تحليل آنها در جستجوی يافتن ابزاري است كه به وسيله آن بتوان از بروز بحران پيشگيري نموده و يا در صورت بروز آن در خصوص كاهش آثار آن، آمادگي لازم و امدادرساني سريع آن اقدام نمود.
برخي از كاركردهاي مديريت بحران در هنگام بروز بحران به شرح زير است:
- نجات و درمان مصدومين
- كاهش خسارات مالي و اقتصادي
- به حداقل رسانيدن مدت زمان مهار بحران
- كنترل آثار روحي و رواني ساكنين
- توجيه و هدايت افكار عمومي به منظور كمك هاي ممكن
- كنترل و كاهش اتلاف منابع
- كنترل امنيتي منطقه بحران
- افزايش ضريب امنيت در سطح كشور، منطقه و جهان
- جلب و افزايش اطمينان و اعتماد افكار عمومي
- افزايش كارايي و كارآمدي اركان درگير
فرايند بحران
براي مواجهه با همه بحران ها يك مكانيزم مشترك كه شامل چهار بند اساسي مي‌باشد، لازم است.
الف- پذيرش و شناخت بحران
د- مديريت اطلاعات
ج- آموزش و بازآموزي
ب- آمادگي
پدافند غيرعامل Passive Defense
به مجموعه اقداماتي اطلاق مي گردد كه مستلزم به كارگيري جنگ افزار نبوده و با اجراي آن مي‌توان از وارد شدن خسارات مالي به تجهيزات و تاسيسات حياتي و حساس نظامي و غيرنظامي و تلفات انساني جلوگيري نموده و يا ميزان اين خسارات و تلفات را به حداقل ممكن كاهش داد.
اقدامات پدافند غيرعامل شامل استتار، اختفاء، پوشش، فريب، تفرقه و پراكندگي، استحكامات و سازه‌هاي امن و اعلام خبر مي‌باشد.
دفاع غيرنظامي Civil Defense
دفاع غيرنظامي، تقليل خسارت مالي و صدمات جاني وارده بر غيرنظاميان در جنگ يا در اثر حوادث طبيعي نظير سيل، زلزله، طوفان، آتشفشان، آتش‌سوزي و خشكسالي مي‌باشد.
در منابع خارجي، وظايف دفاع غيرنظامي شامل چهار عنوان ذيل مي‌باشد:
1- اقدامات پيشگيرانه و كاهش دهنده Mitigation
2- آماده سازي و امداد رساني Preparation
3- هشدار و اخطار Response
4- بازسازي مجدد Recovery
ارائه تعريف دفاع غيرنظامي در اين نوشتار كه در حوزه پدافند غيرعامل نمي‌باشد بيشتر در جهت آگاهي مخاطبين در تميز بين پدافند غيرعامل و دفاع غيرنظامي مي‌باشد زيرا به دليل عدم شناخت جامع در بسياري از منابع مشاهده گرديده است كه دو مفهوم ياد شده با يک ديگر اشتباه گرفته مي‌شود.
هدف Target
موجوديتي مشخص، اعم از جاندار يا بي‌جان كه در نظر است با توسل به عمليات نظامي، سياسي، اقتصادي يا رواني به آن صدمه زده شود، منهدم گردد، تسخير شود، يا تحت كنترل در آيد.
پدافند عامل Active Defense
عبارتست از بكارگيري مستقيم جنگ افزار، به منظور خنثي نمودن و يا كاهش اثرات علميات خصمانه هوايي زميني، دريايي، نفوذي و خرابكارانه بر روي اهداف مورد نظر.
مراكز حياتي Vital Centers
مراكزي هستند كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آنها موجب بروز بحران، آسيب و صدمات جدي و مخاطره‌آميز در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي، پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، اجتماعي، دفاعي با سطح تاثيرگذاری سراسري در كشور گردد.
مراكز حساس Critical Centers
مراكزي هستند كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آنها، موجب بروز بحران، آسيب و صدمات قابل توجه در نظام سياسي، هدايت،كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي، پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، دفاعي با سطح تاثيرگذاري منطقه‌اي در كشور گردد.
مراكز مهم Important Centers
مراكزي هستند كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آنها، موجب بروز آسيب و صدمات محدود در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي، پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، اجتماعي، دفاعي با سطح تاثيرگذاري محلي در كشور گردد.
استتار و اختفا Camouflage & Concealment
فن و هنري است كه با استفاده از وسائل طبيعي يا مصنوعي، امكان كشف و شناسايي نيروها، تجهيزات و تاسيسات را از ديده‌باني، تجسس و عكسبرداري دشمن تقليل داده و يا مخفي داشته و حفاظت نمايد.مفهوم كلي استتار همرنگ و همشكل كردن تاسيسات، تجهيزات و نيروها با محيط اطراف مي‌باشد.
اختفاء، حفاظت در برابر ديد دشمن را تامين مي‌نمايد و استتار امكان كشف يا شناسايي نيروهاي، تجهيزات و تاسيسات و فعاليت‌ها را تقليل مي‌دهد.
پوشش Cover
پوشش، پنهان سازي و حفاظت تاسيسات تجهيزات تسليحات، نيروي انساني در برابر ديد و تير دشمن مي‌باشد.
پراكندگي Dispersion
گسترش، باز وپخش نمودن وتمركز زدايي نيروها،تجهيزات،تاسيسات يافعاليت‌هاي خودي بمنظورتقليل آسيبپذيري آنها درمقابل عمليات دشمن بطوري كه مجموعه‌اي ازآنها هدف واحدي را برابردشمن تشكيل ندهند.
تفرقه و جابجايي Separation
جداسازي، گسترش افراد، تجهيزات و فعاليت‌هاي خودي از محل استقرار اصلي به محلي ديگر به منظور تقليل آسيبپذيري، كاهش خسارات و تلفات مي‌باشد، مانند انتقال هواپيماهاي مسافربري به فرودگاه‌هاي دورتر از برد سلاح‌هاي دشمن و يا انتقال تجهيزات حساس قابل حمل از محل اصلي به محل موقت كه بعلت عدم شناسايي و حساسيت مكاني، داراي امنيت و حفاظت بيشتري مي‌باشد.
فريب Deception
كليه اقدامات طراحي شده حيله‌گرانه‌ي است كه موجب گمراهي و غفلت دشمن در نيل به اطلاعات و محاسبه و برآورد صحيح از توان كمي و كيفي طرف مقابل گرديده و او را در تشخيص هدف و هدف‌گيري با شك و ترديدي مواجه نمايد.فريب، انحراف ذهن دشمن از اهداف حقيقي و مهم به سمت اهداف كاذب و كم اهميت مي‌باشد.
مكان يابي Location
يكي از اقدامات اساسي و عمده پدافند غيرعامل، انتخاب محل مناسب مي‌باشد و تا آنجا كه ممكن است بايد از ايجاد تاسيسات حياتي و حساس در دشت‌هاي مسطح يا نسبتاً هموار اجتناب كرد. زيرا تاسيسات احداث شده در چنين محل‌هايي را نمي‌توان از ديد دشمن مخفي نگاهداشت و آسيبپذيري آن در برابر تهديدات افزايش مي‌دهد. ايجاد تاسيسات حياتي و حساس در كنار بزرگراه ها، جاده هاي اصلي، كنار سواحل دريا، رودخانه ها و نزديكي مرزها موجب سهولت شناسايي و هدف‌يابي آسان آنها توسط دشمن مي‌گردد.
آمايش سرزميني Spatial
تنظيم و برنامه‌ريزي كمي و كيفي يك موضع، مكان (واحدهاي خرد و كلان) با در نظر داشتن شرايط و عوامل سياسي نظامي، امنيتي، اقتصادي، اجتماعي، اقليمي در سطح كلان وسيع مي‌باشد. از مهمترين ويژگي‌هاي آن نگرش همه جانبه به مسائل، آينده نگري و دورانديشي و نتيجه‌گيري‌هاي مكاني از محتويات استراتژي توسعه ملي مي‌باشد. آمايش سرزميني، بهترين، دقيق‌ترين و ظريف‌ترين طرز انتقال عاقبت‌انديشي منطقي و ملي حكومت بر سرزمين يا فضاي حياتي (واحدهاي خرد و كلان) است.
در اروپا مفهوم آمايش سرزميني ابتدا مفهوم دفاعي دارد و سپس مفهوم توسعه‌اي پيدا مي‌كند، قبل از ساخت نيروگاه، بزرگراه، سد و زير ساخت‌هاي كليدي، موضوع در كميته‌هاي نظامي و دفاعي مطرح مي‌گردد و پس از بررسي لازم و اعمال ملاحظات دفاعي و امنيتي نسبت به ساخت آنها اقدام مي‌گردد.
اعلام خبر Early Warning
آگاهي و هشدار به نيروهاي خودي مبني بر اينكه عمليات تعرضي قريب الوقوع دشمن، نزديك مي‌باشد، اين هشدار كه براي آماده شدن است چند دقيقه، چند ساعت و يا زمان طولاني‌تر از آغاز مخاصمات اعلام مي‌گردد. دستگاه هاي وسائل اعلام خبر شامل رادار، ديده‌باني، آژير، بلندگو، پيامها و آگهي‌هاي هشدار دهنده مي‌باشد.
قابليت بقاء survivability
توانائي نيروهاي مسلح و جوامع غيرنظامي يك كشوربه نحوي كه درمقابل حمله استقامت كندوضمن تحمل آن قادر باشند به نحوموثري به وظايف محوله خودعمل نمايند، اين توانايي عمدتاً درنتيجه دفاع عامل وغيرعامل به دست مي‌آيد.
استحكامات Fortification
ايجاد هرگونه حفاظي كه در مقابل اصابت مستقيم بمب، راكت، موشك، گلوله، توپخانه، خمپاره و يا تركش آنها مقاومت نموده و مانع صدمه رسيدن به نفرات تجهيزات يا تاسيسات گرديده و اثرات تركش و موج انفجار را بطور نسبي خنثي نمايد.
استتار، اختفاء، ماكت فريبنده CCD
استفاده و بهره‌برداري از اقلام، تجهيزات و روشهايي براي پنهان نمودن همگون سازي، تغيير شكل، شبيه‌سازي، ايجاد طعمه فريبنده و حذف شكل منظم هندسي اهداف در جهت ممانعت از كشف و شناسايي نيروها، تجهيزات، تاسيسات و فعاليت هاي خودي توسط سامانه هاي آشكار ساز و حساس دشمن.
اصول پدافند غيرعامل
مجموعه اقدامات بنيادي و زير بنايي است كه در صورت بكارگيري مي‌توان به اهداف پدافند غيرعامل از قبيل تقليل خسارات و صدمات، كاهش قابليت و توانايي سامانه شناسايي، هدف‌يابي و دقت هدف‌گيري تسليحات آفندي دشمن و تحمل هزينه بيشتر به وي نائل گردد.
در اكثر منابع علمي و نظامي دنيا اصول و يا موضوعات پدافند غيرعامل شامل 7 اقدام مشروحه ذيل مي‌باشد كه در طراحي و برنامه‌ريزي‌ها و اقدامات اجرايي دقيقاً مي‌بايست مورد توجه قرار گيرد:
1- استتار Camouflage
2-اختفاء Concealment
3- پوشش Cover
4- فريب Deception
5- تفرقه و پراكندگي Separation & Dispersion
6- مقاوم‌سازي و استحكامات Hardening
7- اعلام خبر Early Warning
6- محدوده کاربرد:
محدوده كاربرد اين نظام مربوط به فعاليت هاي پدافند غيرعامل در سطح وزارت علوم و سازمانهاي تابعه نظير دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و مراكز علمي و تحقيقاتي مي باشد.
7- بازنگري:
با پيشنهاد حداقل سه نفر از اعضاي کميته اصلي پدافند غيرعامل اين نظام قابل بازنگري خواهد بود و نتايج آن بايد به تصويب وزيرعلوم برسد.
فصل 2- دستورات اجرايي:
با توجه به ماموریت های وزارت علوم، تولید علم و فناوری در حوزه های مختلف یکی از مهمترین وظایف به شمار می آید که این مهم در سایه تربیت نیرو های علمی متخصص و کار آمد محقق می شود. از آنجا که دشمنان اسلام و جمهوری اسلامی ایران از هیچ گونه تهدیدی بر علیه زیر ساخت های کشور اعم از صنعتی، علمی، اقتصادی، فرهنگی و... دریغ نمی ورزند لزوم گسترش علوم و فناوری های مرتبط با حفاظت از این زیر ساخت ها دو چندان می شود و در این راستا با تشکیل کمیته اصلی پدافند غیر عامل در وزارت علوم و به منظور انسجام بخشیدن به نهضت تولید علم در این حوزه ایجاد 4 کارگروه زیر نظر کمیته اصلی پدافند غیرعامل وزارت علوم ضروری می نماید.
-----کارگروه تخصصی------کمیته اصلی دبیرخانه پدافند غیر عامل
*کارگروه پژوهشی:
به منظور ساماندهی پژوهش ها و تحقیقاتی که درسطح کشور در دانشگاه های مختلف درحال انجام است و با هدف جبران عقب ماندگی های ایجاد شده درعلوم مرتبط با فناوری های پاسخگو به تهدیدات متصور جمهوری اسلامی ایران، می توان گروه های تخصصی فناوری های نو، فناوری های بدیع، فناوری های جاری و توسعه زیرساخت های تحقیقاتی (آزمایشگاه های مرجع، تخصصی و...)، به کارگیری و توسعه بانک های اطلاعاتی، هدایت وحمایت از انجمن ها وNGOها، تولید نشریات و مکتوبات، اتخاذ سیاست ها و برنامه های آینده پژوهانه، توسعه خلاقیت و نوآوری با هدایت و حمایت از کانون های تفکرو...را پیشنهاد نمود.
*کارگروه آموزشی:
وظیفه اصلی این کارگروه، سیاست گذاری و برنامه ریزی در حوزه تدوین و اجرای دوره های کوتاه مدت عمومی و تخصصی، دوره های بلند مدت، بازنگری دوره های جاری (متون و سرفصل ها و واحدها) و تطابق با نیازمندی های پدافند غیر عامل می باشد. به همین منظور ذیل این کارگروه می توان گروه های تخصصی علوم فنی و مهندسی،علوم انسانی، علوم پایه، علوم هنر، علوم کشاورزی و علوم هنر را پیش بینی نمود که در این راستا از ظرفیت های ساختاری موجود وزارت علوم نیز می توان بهره کافی را جست.
*کارگروه فرهنگی اجتماعی:
وظایف اصلی این کارگروه عبارتند از :
1ـ حاكم كردن بينش توحيدي در عرصه‌هاي زندگي فردي و اجتماعي دانشگاهيان
2ـ اعتلا و تعمیق به معرفت و بصيرت ديني مبتني بر آموزه هاي قرآني و معارف اهل بيت (عليهم السلام) در همه سطوح دانشگاهي
3ـ ارتقاي بينش فرهنگي و روحيه خودباوري، خلاقيت و مسئوليت‌پذيري با تكيه بر شناساندن فرهنگ و مواريث اسلامي و ايراني
4ـ تجلي استعداد‌ها و برانگيختن خلاقيت و شكوفايي علمي و فرهنگي
5ـ اهتمام به تحقق جنبش نرم افزاري توليد علم به منظور ارتقاء سطح دانش و توسعه علم گرايي به عنوان گفتمان فرهنگي مسلط در دانشگاه ها
6ـ صيانت از فرهنگ، تمدن و هويت اصيل اسلامي – ايراني و ترويج آن در ميان دانشگاهيان با هدف تقويت وحدت و هويت ملي
7ـ حفظ و ترويج ارزش هاي انقلاب اسلامي و ارتقای بینش سیاسی- اجتماعی جامعه دانشگاهی با تكيه بر رهنمودهاي امام خميني(ره) و مقام معظم رهبري
8ـ ارتقاء مهارت هاي زندگي اجتماعي دانشجويان و تسهيل روند جامعه پذيري آنان
9ـ مطالعه و آسيب شناسي پديده هاي فرهنگي- اجتماعي و تقويت پژوهش هاي نظري و كاربردي با بهره برداري از همه ظرفيت هاي دانشگاهي
10ـ اعتلاي هويت، ارزش و منزلت دانشگاهي و احياي جايگاه علم و صيانت از كرامت دانشگاهيان
11ـ تلاش به منظور حفظ شخصيت، هويت، حرمت و كرامت انساني زن در جامعه دانشگاهي و ارائه الگوي زن مسلمان در سطوح ملي و بين‌المللي
کارگروه عمران و سامانه های اطلاعات:
در این کارگروه ها با سیاست گذاری و برنامه ریزی و هماهنگی مناسب موجبات حفظ و صیانت از زیرساخت های حیاتی وحساس وزارت علوم،دانشگاه ها،خوابگاه هاوپژوهشکده ها فراهم گردیده و با اتخاذ تدابیر لازم توسعه های آتی زیر ساخت های مراکز یاد شده بر اساس ملاحظات پدافند غیر عامل تحت مدیریت در خواهد آمد.
با توجه به مطالب فوق مواردی که می تواند به عنوان مواد در این فصل مورد استفاده و استناد قرار گیرد به شرح زیر پیشنهاد می شود.
ادامه دارد......
منبع : پرتال وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
معرفی مختصر :